Dzisiejszy speedway to Europa i ledwie kilka krajów poza nią. Na przestrzeni lat, nasza dyscyplina istniała jednak w niemal w każdym zakątku świata. W poniższym artykule przyjrzymy się wszystkim afrykańskim państwom, które w przeszłości miały związek z czarnym sportem. Jest ich aż dwanaście!
![]()
Uczestnicy mistrzostw świata
Pierwsze żużlowe skojarzenia z Afryką? Pewnie niektórym na myśl nie przyjdzie nic, zaś bardziej zorientowanym w historii czarnego sportu – RPA. Ostatni tor zamknięto tam w 2019 roku, a zatem bardzo niedawno. Jeszcze w 2012 w Wielkiej Brytanii ścigał się Byron Bekker, a największe sukcesy zawodnicy z Południowej Afryki odnosili w latach 50. XX wieku, kiedy to startowali w jednodniowych finałach Indywidualnych Mistrzostw Świata! Opowiedzenie o całej historii speedwaya w RPA to materiał na co najmniej kilka osobnych artykułów, tutaj wymienimy najciekawsze jej momenty.
Pierwsze żużlowe zawody w RPA odbyły się w 1928 roku. Dwa lata później (1930) zainaugurowano rozgrywki reprezentacyjne. Premierowym pojedynkiem było starcie z Anglią, przegrane przez Południową Afrykę 17:37. W 1936 w eliminacjach do pierwszej edycji IMŚ wziął udział Cecil De La Porte.
Złota era południowoafrykańskiego speedwaya to lata 50′. W finale światowym IMŚ 1952 z dorobkiem 7 punktów (1,0,2,2,2) reprezentant RPA, Henry Long zajął 10. miejsce. Tym samym kontynent afrykański doczekał się swojego zawodnika w finale IMŚ szybciej niż… Polacy! Long w latach 1949-1952 jeździł dla Belle Vue Aces, trzykrotnie zostając drużynowym wicemistrzem Wielkiej Brytanii. Drugim reprezentantem RPA w finale był Doug Davies w 1956 roku (13. miejsce, 4 punkty). Miał on wziąć udział także w 1955, jednak z powodu zapalenia opon mózgowych musiał się wycofać. Blisko awansu był również w 1961 roku, ale zabrakło mu dwóch „oczek” w finale brytyjskim.
W opisywanej dekadzie funkcjonowała tam również liga, a najczęstszym triumfatorem był zespół Durban Hornets. W 1957 roku barw drużyny West Land Rockets bronił sam 5-krotny indywidualny mistrz świata, Ove Fundin. Co więcej, w otwartych mistrzostwach tego kraju udział brały takie legendy jak m. in. Nowozelandczyk Barry Briggs, Szwed Olle Nygren, a także wspomniany Fundin. Turnieje na stadionie Wembley w Johannesburgu gromadziły ponad 10-tysięczne tłumy!
Kryzys żużla w RPA, czyli z każdym rokiem coraz gorzej
Kolejne dekady to pierwszy dołek jeśli chodzi o osiągniecia żużlowców z RPA. Mimo, że na światowej arenie znaczyli niewiele, różnego rodzaju turnieje nadal odbywały się tam z dużą regularnością. Do najlepszych zawodników tamtego okresu (lata 60′-80′) należeli m. in. Dennis Newton (5x IM kraju), Arthur Bruins, Alan Simpson i Ettienne Olivier.
W latach 90′ zawodnicy z RPA wzięli udział w kilku meczach przeciwko polskim drużynom rozegranych w naszym kraju. We wszystkich sromotnie polegli. Poniżej znajduje się zdjęcie programu jednego z takich spotkań, które zostało rozegrane w Ostrowie Wielkopolskim (źródło: kolekcja własna).
Program Ostrów vs RPA (środek)Również polska kadra wybrała się na tournée do tego kraju. W Republice Południowej Afryki rywalizowali między innymi Sebastian Ułamek, Damian Baliński, czy Adam Skórnicki. W sezonie 1997 kontrakt z II-ligowym ŻKS Krosno podpisał Karl Lechky. Do dziś jest on jedynym żużlowcem z Afryki, który wystąpił w lidze polskiej. Odjechał łącznie 5 meczów, w których zdobył 22 punkty. W tym samym roku wziął udział w eliminacjach do Grand Prix 1998.
Ciekawy turniej z udziałem reprezentacji RPA odbył się w sierpniu 1997 w położonej niedaleko Gorzowa Witnicy. W czwórmeczu, oprócz drużyny z Afryki, udział wzięły Unia Leszno, a także dwie ekipy Stali Gorzów. (Źródło wyników: Gazeta Lubuska)
Ostatnim przedstawicielem RPA w lidze brytyjskiej był Byron Bekker (rocznik 1987), który jeździł tam w latach 2005-2012. W sezonie 2004 wziął on udział w eliminacjach do IMŚJ, gdzie wywalczył 5 punktów (1,1,1,1,1). Z kolei Ostatnie Indywidualne Mistrzostwa RPA rozegrano w 2014 roku, a mistrzem został Neil Pettit. Ten urodzony w 1993 zawodnik był sporą nadzieją na odrodzenie żużla w RPA. Łącznie zdobył 6 tytułów mistrza kraju, a pierwszy z nich w wieku 16 lat.
Kolejne lata to już umieranie speedwaya w tym kraju. Ostatni czynny tor (Walkerville) zamknięto na początku 2019 roku. Tym samym żużel w Afryce, po ponad 90 latach istnienia, przeszedł do historii. W dalszej części artykułu omówimy pozostałe kilkanaście(!) państw na tym kontynencie, w których istniał speedway.
Tor w Walkerville funkcjonował do 2019 roku. Był to ostatni żużlowy ośrodek w całej Afryce.Nie tylko RPA
Sporo zawodników pochodziło też z państwa będącego sąsiadem RPA, czyli Zimbabwe – a właściwie Rodezji, bo tak przed 1980 rokiem nazywało się to państwo. To właśnie w tym miejscu odbywały się najbardziej egzotyczne rozgrywki ligowe w historii. Liga rodezyjska istniała w latach 1971-1972 i składała się z trzech zespołów: Gwelo Eagles, Bulawayo Warriors i Salisbury Monarchs. W 1971 roku rozegrano pierwszą edycję Rhodesian National League. Padła ona łupem Bulawayo Warriors. Na przełomie lat 1971 i 1972 oprócz RNL trzy wspomniane zespoły ścigały się także w ramach Rhodesian National Handicap League. Niestety z powodu coraz mniejszego zainteresowania europejskich zawodników, dosyć szybko zrezygnowano z kontynuacji rozgrywek.
Próbę reaktywacji dokonano w 1975 roku, kiedy to zorganizowany został czwórmecz pomiędzy wspomnianymi klubami, a także drużyną z Johannesburga (RPA). Przez wszystkie te lata, główne role odgrywali przede wszystkim Brytyjczycy, Australijczycy, a także dwóch Norwegów: Oyvind berg i Odd Fossenegen. Jedynym liderem drużyny, pochodzącym z Zimbabwe był wtedy Peter Prinsloo, który w latach 70′ i 80′ regularnie startował także w lidze brytyjskiej. Poniżej pełne tabele wszystkich sezonów, a także barwy startujących tam zespołów (źródło: speedway-sa.com).
Program z Rodezji (Zimbabwe), 1972. Turniej z udziałem wszystkich trzech tamtejszych klubów. Źródło: kolekcja własna.Brytyjscy ligowcy
Rzecz jasna w Rodezji/Zimbabwe speedway istniał również wcześniej, bo od lat 50., a także później. Wszystko zaczęło się w 1953 roku, kiedy to w Bulawayo odbył się mecz reprezentacji Rodezji z reprezentacją RPA. Jeszcze w tej samej dekadzie tamtejsi fani mogli oglądać także drużyny złożone z żużlowców z Europy (coś na wzór reszty świata). Przez dziesięć sezonów w Wielkiej Brytanii ścigał się żużlowiec z tego kraju, Mike Ferreira. Jego ostatnim rokiem na Wyspach był 1985 spędzony w barwach Wimbledon Dons, czyli aż 7-krotnego drużynowego mistrza Wielkiej Brytanii. Do 1998 roku na angielskich torach startował David Steen, który w 1997 i 1998 zaliczył swoje najlepsze sezony (jako zawodnik klubów z Reading i Glasgow). Inni warci uwagi pochodzący z Zimbabwe zawodnicy lat 80′ i 90′ to chociażby Deon Prinsloo (syn Peterea) i Denzil Kent, za którymi również sporo lat spędzonych na brytyjskich torach.
Wiele lat w Egipcie
Podobnie jak w RPA, od lat 20′ gospodarzem żużlowych imprez był także Egipt. Wszystko zaczęło się w 1928 roku, kiedy to Brytyjczycy zbudowali tor w Zamaleku. Po Drugiej Wojnie Światowej różne turnieje rozgrywali brytyjscy żołnierze. Odbywały się Indywodualne Mistrzostwa Armii, a nawet zawody drużynowe.
Największe zainteresowanie żużlem w Egipcie przypadło na lata 70′. Wówczas promotorzy z Wielkiej Brytanii zajęli ekspansją dyscypliny na Bliski Wschód. W 1979 roku w ramach Craven 'A’ Middle East Tour 1979 odbyły się dwa turnieje w Kairze. Frekwencja na trybunach wyniosła oszałamiające 30 tysięcy kibiców!
30 tysięcy widzów na stadionie ogląda turniej w Kairze. Fot. speedway-sa.comNajciekawsze epizody – Uganda, Lesotho, Etiopia i… Seszele?!
W 1975 roku odbyły się jedne zawody w Maseru, stolicy Lesotho. Widownię szacuje się na około 5 tysięcy osób. Jak wskazują dostępne źródła, do zaplanowanego drugiego turnieju najpewniej nie doszło.
Źródło: speedway-sa.comW XX wieku odbywały się turnieje na grasstracku w stolicy Ugandy, Kampali. Wyjątkowo ciekawy jest fakt, że w latach 70′ startował w nich Patrick Warton, czyli zawodnik z… Seszeli. Seszelskie korzenie ma też Mario Häusl – junior ekipy Landshut Devils, który zadebiutował już w 1. Lidze Żużlowej. Z tego kraju pochodzi jego mama, a sam zawodnik podkreśla swoje korzenie chociażby flagą Seszeli na kewlarze. Więcej o tym pisaliśmy TUTAJ.
Mario Häusl z widoczną flagą Seszeli.W latach 30. XX wieku w Europie startował pochodzący z Abisynii (Etiopii) Gene Tella. Jeździł on głównie w Austrii i Czechach, jednak kilkukrotnie brał też udział w turniejach rozgrywanych na terenie Polski (między innymi Mysłowice i Bydgoszcz).
Pozostałe kraje
Lata 50′ to okres, w którym styczność z żużlem miała również Kenia. Baza danych Speedway History Info zawiera aż 27 nazwisk z tego kraju. Pierwsze zawody na terenie tego położonego nad Oceanem Indysjkim kraju miały miejsce w Nairobi (stolicy) i jak wynika z dostępnych źródeł, oglądało je aż 12 tysięcy kibiców. Najlepszymi zawodnikami byli Mohammed Shaffi (IM Kenii 1951, startował też w otwartych mistrzostwach Izraela), a także Mohamed Hassan i Jack Simonian. Co ciekawe, najprawdopodobniej podczas kenijskich turniejów, ścigali się też żużlowcy pochodzący z Indii. Speedway w Kenii istniał do lat 60′, potem z powodu dużych kosztów przeszedł do historii.
2 listopada 1956 roku odbyły się jedyne w historii zawody w Mozambiku. Wzięli w nich udział główie zawodnicy z RPA, ale również Nowozelandczyk Trevor Redmond.
Pojedynczych żużlowców miała także Zambia. Ostatnim, który jeździł na europejskich torach był James Hayhow. W 1987 wziął udział w trzech ligowych meczach w Wielkiej Brytanii (po jednym dla Rye House Rockets, Canterbury Crusaders i Edinburgh Monarchs).
W drugiej połowie XX wieku (najpewniej okolice 1990 roku) w Botswanie istniał 400-metrowy tor King’s Park Circuit, którym zarządzał były żużlowiec z RPA, ścigający się w latach 40′ i 50′ Buddy Fuller.
Natomiast w 1991 roku w Indywidualnych Mistrzostwach RPA ścigał się zawodnik z Namibii – Ted Kausch.
Tytułowe zdjęcie: speedway-sa.com
Aby nie przegapić najciekawszych artykułów kliknij obserwuj speedwaynews.pl na Google News
Obserwuj nas!
FINAŁ Indywidualnego Pucharu Polski 85-140cc w Wawrowie
Puchar MACEC w Pardubicach
4. runda Extraligi w Žarnovicy
